Owoce pestkowe

Strategie ochrony

Monitoring i zwalczanie nasionnic

Morfologia

Muchówki są czarne, błyszczące, długości 5 mm (samce 4 mm), skrzydła przezroczyste z ciemnymi poprzecznymi pasami, oczy złożone, duże, zielone. Pomiędzy skrzydłami na grzbiecie widoczna trójkątna, żółto-pomarańczowa tarczka grzbietowa. Czułki krótkie, 3-członowe. Odwłok samic jest wydłużony, a samców kulisty. Jaja mlecznobiałe, podłużne (0,7 – 0,8 mm długości). Larwy czerwiowate (beznogie), barwy biało-kremowej, o długości 4 – 6 mm. Poczwarka biała w słomkowożółtej bobówce, długości 5 mm.

Biologia

Bobówki zimują w glebie, ok. 5 cm od powierzchni, pod koronami drzew czereśni i wiśni. Wylot muchówek następuje zwykle w końcu maja i w czerwcu, gdy temperatura gleby na głębokości 5 cm osiągnie 13°C (przy sumie temperatur efektywnych na głębokości 5 cm ok. 320°C), a temperatura powietrza osiągnie 15°C. Muchówki latają do połowy lipca, żywiąc się sokiem owoców czereśni, nektarem gruczołów ogonków liściowych oraz rosą miodową. Kilka dni po wylocie, zwykle w temp. 16°C (wskaźnikiem fenologicznym jest zakwitanie akacji – Robinia pseudoacacia), muchówki składają jaja w owocach czereśni i wiśni, tuż pod skórką. Jedna samica składa do 250 jaj, przeciętnie ok. 110.  Po 7 – 14 dniach z jaj wylęgają się larwy, które żerują w owocach 10 – 21 (28) dni. Rozwój larw przechodzi sprawniej w owocach o wysokiej zawartości cukru i niskiej kwasowości soku. Dojrzałe larwy wychodzą z owoców i spadają na ziemię, w której płytko się zagrzebują, następnie przepoczwarczają. Ok. 10% poczwarek zimuje 2-krotnie. Podczas zimowania ok. 40% poczwarek jest niszczonych przez pasożyty i drapieżniki. W niektóre lata szkodnik występuje masowo, powodując duże szkody. Pogoda ma bardzo duży wpływ na stopień porażenia owoców przez nasionnicę trześniówkę. Jeśli czerwiec i pierwsza połowa lipca są ciepłe i słoneczne, czereśnie szybciej dojrzewają, co zbiega się z masowym lotem much szkodnika.

Morfologia

Muchówki są czarne, wielkości ok. 4 – 5 mm. Przedplecze z żółtą tarczką w kształcie trapezu, czarno-szare (nieco jaśniejsze niż u R. cerasi). Skrzydła przezroczyste, z ciemnym poprzecznym wzorem (wzór jest wyraźnie ciemniejszy od tego na skrzydłach R. cerasi). Odwłok czarny, kulisty (u samic nieco dłuższy), na łączeniu segmentów widoczne są jaśniejsze pasy. Nogi i głowa jasne, żółtawe, oczy złożone, duże, zielone. Jaja kremowo-białe, podłużne, wielkości ok 0,75 mm. Larwy typowe, beznogie, biało-kremowe, długości do 6 mm, „ostro” zakończone od strony głowy. Poczwarka schowana jest w bobówce, kremowo-żółtej, wielkości ok. 5 mm.

Biologia

Poczwarki zimują w glebie. Większość poczwarek znajduje się na głębokości ok. 5 – 8 cm. Jednak mogą zdarzyć się bobówki nieco głębiej osadzone (dorosłe osobniki potrafią „wygrzebać się” nawet z 90 cm luźnej gleby). Wylot form dorosłych zależy od temperatury gleby, najczęściej ma miejsce 2 – 3 tygodnie po wylocie pierwszych osobników nasionnicy trześniówki, czyli z końcem czerwca – początkiem lipca. Aby wyznaczyć termin wylotu osobników dorosłych, można obliczać sumy temperatur efektywnych gleby na głębokości 5 cm, za zero fizjologiczne przyjmując 4,4⁰C. Wylot następuje w przedziale sum 918 – 1234 DD (degree-days, stopnio-dni). Najliczniej osobniki dorosłe wylatują przy 930 DD. Kilka dni po wylocie samice zaczynają składać jaja pod skórkę owoców. Jedna samica składa 300 – 400 jaj, przy czym nie jest tu regułą składanie 1 jaja do 1 owocu. Ograniczająco na składanie jaj wpływają niskie temperatury – w temperaturze 17⁰C samica składa jedynie 17 jaj, zaś w temperaturze 27⁰C – 386. Lot trwa 1,5 – 2 miesięcy. Osobniki dorosłe w warunkach polowych przeżywają do 40 dni. Ze złożonych jaj po 5 – 8 dniach wylęgają się larwy, które żerują wewnątrz owocu. W temperaturze 25⁰C larwa przechodzi cały swój rozwój w 11 dni. Po osiągnięciu dojrzałości larwy wychodzą z owoców i spadają na ziemię. Zagrzebują się w podłożu na głębokość 5 – 8 cm
i przepoczwarczają się.

Metody zwalczania obu gatunków są takie same, należy jednak zwrócić uwagę na inne terminy wylotu owadów dorosłych. Na skuteczność zastosowanych metod zwalczania ogromny wpływ będzie miało wyznaczenie optymalnego terminu wykonania zabiegów. Zabiegi należy wykonywać w czasie trwania lotu owadów dorosłych, jaja oraz larwy rozwijają się pod skórką owoców, gdzie nie dosięgają ich insektycydy. W tym celu można sugerować się wyznaczaniem sum temperatur efektywnych oraz monitoringiem. Do monitoringu można zastosować pułapki lepowe żółte, zawieszone w koronach drzew. Należy pamiętać, aby dopilnować, żeby liście nie przyklejały się do pułapki (najlepiej usunąć liście i owoce w promieniu ok. 25 cm od pułapki). Pułapki powinny być umieszczanie wysoko w koronach drzew. Pułapki zawieszone nisko odławiają znacznie mniejszą liczbę szkodników.

Wyznaczanie terminu zabiegu

W starszych zaleceniach przyjmowano, że pierwszy zabieg zwalczający należy wykonać w 7 – 9 dni po wylocie pierwszych muchówek. Aktualne zalecenia Instytutu Ogrodnictwa sugerują wykonanie pierwszego zabiegu 3 – 4 dni po odłowach muchówek na żółtych pułapkach lepowych. W przypadku rozciągniętego w czasie lotu muchówek należy wykonać 2 – 3 zabiegi zwalczające. Drugi zabieg zaleca się wykonać 7 – 10 dni po pierwszym zabiegu.

Do ustalenia terminu pierwszego zabiegu można posłużyć się także metodą sum temperatur efektywnych (STE) na podstawie średniej dobowej. Do korzystania z metody STE konieczna jest znajomość tzw. progu fizjologicznego (zera fizjologicznego), tzn. temperatury, powyżej której rozpoczynają się przejawy życia owada. Obliczenia dla nasionnic wykonuje się w następujący sposób: od średniej temperatury dobowej gleby na głębokości 5 cm (T) odejmuje się wartość zera fizjologicznego (t°), różnica stanowi temperaturę efektywną dla danego dnia.

Nasionnica trześniówka (Rhagoletis cerasi):

Suma temperatur efektywnych: 320 DD (314- 317 DD)

Zero fizjologiczne: 7⁰C

Rhagoiletis cingulata:

Suma temperatur efektywnych: 930 DD (918 – 1234 DD)

Zero fizjologiczne: 4,4⁰C

Wyniki uzyskane w poszczególnych dniach dodaje się. Kiedy wynik (DD) osiągnie wartość STE danego szkodnika będzie to oznaczać, że rozpoczyna się lot. Na tej podstawie można wyznaczyć termin zabiegu. Metodę warto, a wręcz należy, połączyć z monitoringiem przeprowadzanym za pomocą tablic lepowych.

Do odławiania nasionnic stosuje się wiele typów pułapek lepowych. Można spotkać się z pułapkami czerwonymi, np. o kulistym kształcie (Red sphere trap), one jednak, nawet z atraktantem, najczęściej nie dają zadowalających efektów. Najczęściej są to pułapki lepowe żółte o różnym kształcie, np. Rebell® amarillo (skrzyżowana), pułapki cylindryczne, pułapki w kształcie kostek („daszek” nie jest pokryty klejem), pułapki cylindryczne z czerwonymi plamami, pułapki prostokątne tablice, pułapki wygięte, łódeczki.

W środowisku naturalnym występuje szereg gatunków, które w istotny sposób wpływają na liczebność populacji nasionnicy. Są to drapieżniki, pasożyty oraz parazytoidy form larw, poczwarek i form dorosłych. Brak jest naukowych doniesień o naturalnych wrogach jaj, co nie znaczy, że takowi nie występują. Efektywność działania pasożytów larw jest często ograniczona (szczególnie w przypadku odmian wiśni o dużych owocach) przez długość pokładełka samic, które nie są w stanie dosięgnąć larw wewnątrz owocu.

Pasożyty larw pozostających w owocach i poczwarek występują nielicznie w sadach wiśniowych (na wiśniach dziko rosnących liczba organizmów pożytecznych jest o wiele wyższa) i nie mają większego znaczenia w ograniczaniu liczebności nasionnicy. Są to m.in. owady należące do rodziny męczelkowatych, siercinki z nadrodziny bleskotek, Phygadeuon wiesmanni (pasożyt poczwarek) oraz inne gatunki z rodziny gąsienicznikowatych.

Największe szanse na zmniejszenie populacji nasionnicy mają drapieżniki. Atakują larwę opuszczającą owoc lub przygotowującą się do zimowania. Największe znaczenie mają tu mrówki, chrząszcze biegaczowate i kusakowate. W Szwajcarii odnotowano ograniczenie liczebności gąsienic przed przepoczwarczeniem przez mrówki nawet o 80%. Mrówki i drapieżne chrząszcze występują licznie w środowisku naturalnym. Aby zapewnić im optymalne warunki do rozwoju należy przede wszystkim utrzymywać rośliny okrywowe wokół drzew (chrząszcze nie polują na odsłoniętej glebie) i stosować selektywne środki ochrony roślin.

EFSA (Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności) przekazał zalecenia dotyczące kontroli R. cingulata. W ramach ochrony wiśni zaleca:

  • w uprawach konwencjonalnych/integrowanych, gdzie zachodzi taka konieczność, stosować preparaty na bazie neonikotynoidów lub pyretryn: 2 – 3 zabiegi w czasie występowania osobników dorosłych,
  • ochrona biologiczna: stosowanie preparatów na bazie azadirachtyny oraz Beuveria bassiana,
  • zabiegi agrotechniczne: masowe odławianie (tylko w ogródkach przydomowych), ściółkowanie włóknina, wczesny zbiór owoców, usuwanie owoców robaczywych, utrzymywanie wysokich roślin okrywowych pod drzewami po zbiorach.

EFSA podaje również przykłady pożytecznych owadów, które mogą wpływać na populację R. cingulata:

  • Ektopasożyt larw – siercinki (Pteromalus spp.)
  • Endopasożyty larw – męczelkowate (Opius spp.), np. Halticoptera laerigata
  • Parazytoidy poczwarek – Phygadeuon spp.